مدرسه ضیاییه (زندان اسکندر)
مدرسه ضیاییه که به زندان اسکندر هم معروف است با حدود ۸ قرن قدمت در محله فهادان شهر یزد در مجاورت بقعه دوازده امام واقع گردیده است. این بنا در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط "ضیاءالدین حسین رضی" بنا و در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط پسرانش مجدالدین و شرف الدین علی تکمیل شد. در زمان حمله اسکندر این بنا به عنوان یک زندان ساخته شد و مدت ها به همین عنوان از آن استفاده می شد و در طول سال ها زندان که محل محبوس شدن عده زیادی بود، مرمت و تبدیل به مکانی برای تحصیل علم و دانش افراد بسیاری شد و به این ترتیب زندان به یک مدرسه تبدیل شد. این مجموعه به مدت حدود ۷۰۰ سال محل درس و بحث و تدریس بوده است.
این ساختمان تاریخی دارای یک حیاط است که سه ایوان در دور و اطراف آن قرار گرفته است. در گوشه حیاط این بنا گنبد خانه ای قدیمی و تاریخی با ارتقاع زیاد وجود دارد که به طور مستقل می تواند اثری تاریخی محسوب گردد. گنبد این بنای تاریخی از خشت خام گلی درست شده است و دارای تزیینات و گچ بری های زیبایی است. اندازه طول هر کدام از اضلاع چهار طرف گنبد ۸/۸ متر و ارتفاع بقعه ۱۸ متر است. داخل چهار دیوار گنبد کتیبه هایی وجود داشته که به خط کوفی بوده و متاسفانه در اثر گذشت زمان، بسیاری از آنان از بین رفته اند.
زندان اسکندر شامل بخش های مختلفی می شود. در حیاط مدرسه ضیاییه یک چاه به قطر دو متر وجود دارد که به سردابی راه می یابد. اگر از طریق پله هایی که در حیاط قرار دارد به سرداب بروید با حوضی رو به رو می شوید که در کف سرداب قرار گرفته و از آثار به جا مانده از بنای اولیه این مجموعه زیباست. این مجموعه در یک زمان ساخته نشده و در دو مرحله مجزا، به فاصله حدود صد سال بنا شده است. اولين قسمت مدرسه گنبد آن بود که در زمان حمله مغول بر روی آرامگاه ساخته شد و حدود ۱۰۰ سال بعد از آن نوه سازنده گنبد، مدرسه را کنار آرامگاه می سازد.
این اثر در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۷۷۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.