
بقعه گنبد سبز، یکی از آثار تاریخی و کهن مربوط به دوران صفویه در شهر مشهد، وسط میدان گنبد سبز میباشد. پیکر شیخ مؤمن استرآبادی، از سادات استرآباد، در سال 904 در گورستانی به نام میر هوا به خاک سپرده شد. شیخ مؤمن استرآبادی از عالمان بزرگ شیعه در قرن نهم بودند که زندگانی خود را وقف تعلیم روایات ائمه و بررسی روایات کتب اربعه شیعه کرد. ایشان وظیفه تعلیم فرزندان شاه عباس صفوی را نیز برعهده داشتند. شیخ استرآبادی در زمان پادشاهی شاه محمد خدا بنده به حج مشرف، سپس به دکن رفته و ماندگار شدند. مدتی بعد توسط محمد قلی قطب شاهی به مقام پیشوایی رسیدند و بناهایی را به عنوان فعالیت اجتماعی، مانند عاشور خانه، مسجد، کاروانسرا و شهر حیدر آباد ساختند. آرامگاه ایشان در گذشته در میان باغی بزرگ قرار داشت. مدتی بعد دیوارکشی حول آرامگاه این عالم بزرگوار و ساخت محوطه آغاز شد. در سال 1011 هجری قمری، شاه عباس صفوی دستوری صادر کرد که به موجب آن بنای کنونی بر مزار وی ساخته شد. پس از آن مهندسان در سال ها 1055 تا 1058 به تکمیل و تزیین ساختمان بقعه با پلان هشت ضلعی، 2 طبقه در 4 زاویه و 4 ایوان پرداختند. چهار ضلع این بنا از چهار ضلع دیگر آن کوچک تر هستند.
این بنا در جنوب غربی حرم رضوی به فاصله چند صد متر واقع شده است. دلیل معروف شدن این بقعه به نام گنبد سبز، کاشیکاری های فیروزهای رنگ که به سبز متمایلاند است که در سال 1353 هجری خورشیدی قرار داده شدند. در زیر این گنبد صلوات کبیره و حدیثی از پیامبر اسلام (ص) بر روی یک کتیبه نوشته شده است. این کتیبه کار نمقفه حسین بن محمد المشهدی درسال 1058 هجری قمری میباشد. کاشیکاری ها، طاق نما ها و سایر تزیینات هنرمندانه، آرامگاه را بسیار چشم نمواز نموده است. بقعه در شب، نمایی بسیار زیبا و نورانی از رنگ سبز دارد. داخل این بنا چهار بخش شاه نشین موجود است که انتهای مسیر هر کدام به درگاهی میرسد. به گفته باستان شناسان در زیر آرامگاه، سردابهای قرار دارد که بقای انسان و سفال های لعابدار سفید، آبی، سبز و فیروزه ای رنگ در آن موجود اند. هم اکنون سازمان میراث فرهنگی خراسان اداره این بنا را بر عهده دارد.
مهدی قربانی کتابی را با موضوع زندگینامه و صفات شیخ محمد مؤمن استرآبادی، به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی، نوشته و با عنوان گنبد سبز مشهد به چاپ رسانیده است.
برای بازدید از این اثر تاریخی باید به استان خراسان رضوی، شهر مشهد، خیابان آخوند خراسانی (خیابان خاکی سابق)، میدان گنبد سبز سفر نمود.
بقعه گنبد سبز در روز 5 اردیبهشت سال 1356 با شماره ثبت 1370 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.