مسجد جامع تبریز یا مسجد جمعه و یا مسجد جامع کبیری، یکی از مکان های تاریخی و گردشگری شهر تبریز است که در دوران سلجوقیان بنا شد. درباره تاریخ ساخت دقیق مسجد هیچ منبعی وجود ندارد. با این حال این موضوع قطعی است که پیش از ساخت بنای عظیم مسجد، در این مکان یک نمازخانه به نام «جامع تبریز» وجود داشت. کارشناسان معتقدند در ساخت این بنا به اصول ساخت و ساز محوطه فیروزآباد استان فارس توجه و از آن الگوبرداری شده است.
بخش اعظم عمارت مربوط به دوره سلجوقی بر اثر زلزلهای که در سال 1193 هجری قمری رخ داد از بین رفته است. درصد بالایی از ساختمان کنونی، در دوره قاجار مرمت و ساخته شده است؛ اما همچنان نمایانگر معماری ایرانی-اسلامی قرون 5 هجری قمری میباشد. معروفترین فردی که برای مرمت و بازسازی مسجد کوشش بسیاری از خود نشان داد حاج محمد باقر کلکته بود که تالار و کتابخانه را در آن بنا کرد؛ به طوری که مرمت های وی باعث تغییر و تحول چشمگیری در مسجد شد. عظمت و شکوه این ساختمان به حدی بوده است که در کتاب های متعددی مانند مرزبان نامه، اولادالاطهار و وقف نامه حاج طالب خان تبریزی به آن اشاره شده و آن را مسجد کبیر تبریز نامیدهاند.
اطراف این مکان که قدیمیترین مسجد شهر میباشد، با بازار بزرگ تبریز احاطه شده است. در این مسجد دو در ورودی در قسمت شمال (به سمت صحن) و در جنوب آن (به سمت آلچاق مسجد، معروف به مسجد زمستانی) برای ورود مردم تعبیه شده است. طول بخش شمالی مسجد 28 و بخش جنوبی آن 32 متر برآورد شده است. 5 طاق در قسمت شمالی مسجد وجود دارند که بزرگترین آن ها، عرضی 15 متری دارد. گچبری های منحصر به فرد و ستون های فراوان و قطور مسجد که با آجر های بزرگ ساخته شدهاند، سبب شده تا این بنا در نوع خود بی نظیر باشد و به عنوان نمونه مسجد ایرانی به جهان معرفی شود.
در این مسجد تعدادی کتیبه و سنگ نوشته کشف و در قسمت غربی طاق مرکزی و بالای در ورودی شمال مسجد نصب شد. موضوع یکی از کتیبه های مرمرین، داستان خواب شاه طهماسب صفوی میباشد. ماجرا بدین صورت است که شاه صفوی امام زمان (ع) را در خواب میبیند که او را به برداشتن مالیات مردم و مهربانی و گذشت نسبت به آن ها امر فرمود. کتیبه دیگری، متعلق به دوره حکومت ایلخانان مغول، در بالای فضای طاق وجود دارد که متونی به خط کوفی بر روی آن نوشته شده است.
مسجد جامع تبریز در سال 1310 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید به مسجد جامع تبریز به استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، خیابان شهید مطهری، انتهای بازار تبریز مراجعه نمایید.