مسجد استاد و شاگرد از بناهای تاریخی مربوط به دوران چوپانیان (از خانواده مغول ها که در سده هشتم بر بخش هایی از ایران، از جمله آذربایجان حکومت میکردند) میباشد. بنای اولیه این مسجد در دوره شیخ حسن چوپانی ملقب به علاء الدین و به دستور وی ساخته شد (سال 742 هجری قمری – 1341 میلادی) و آن را مسجد سلیمانیه نامید. نام مسجد از سلیمان، از نوادگان چنگیزخان مغول گرفته شده است که شیخ حسن به وی مقام ایلخانی اهدا کرد. از آن جایی که مردم از حکومت چوپانیان راضی نبودند، تصمیم گرفتند این مسجد را به افتخار استاد عبدالله صیرفی و شاگردش که کتیبه مسجد را نوشتند، مسجد استاد و شاگرد بنامند. برخی نیز این مسجد را با نام علاییه میشناسند.
تنها بنای برجای مانده از دوران چوپانی، بر اثر زلزله تخریب شد و کتیبه موجود از آن دوره نیز نابود گشت. پس از آن در دوره های مختلف بار ها تعمیر شد. در زمان حکومت قاجار برای بار نخست به همت عباس میرزا مسجد مرمت شد. بار دیگر در سال 1295 هجری قمری میرزا محمد قراجهداغی آوانسری برای بازسازی آن کوشش نمود. بار سوم در سال 1338 محمد آقا اردبیلی ساختمان را مرمت نمود که بیشتر قسمت های بنا کنونی توسط ایشان ساخته شده است. سنگی مرمرین روی دیوار شمالی مسجد وجود دارد که گزارشی از روند مرمت محمد آقا اردبیلی را نمایش میدهد.
نمای بیرونی مسجد شامل دیواری بلند و ضخیم ساخته شده از آجر است. مساحت این بنا 20 در 35 متر میباشد که از دو شبستان بزرگ با طاق های مرتفع و یک فضای وسیع گنبددار تشکیل شده است. یک صحن بسیار بزرگ و حوضی در میان آن از بخش هایی بود که در گذشته جزیی از مسجد به حساب میآمدند که بعد به دانشسرا دخترانه تبدیل شد. در کتاب جامع التواریخ شرحی درمورد ساخت این مسجد آمده است :«امیر شیخ حسن در تبریز اقامت نمود و عمارت بس عالی از مسجد و مدرسه و خانقاه و غیر آن در میدان کهن تبریز بنیاد نهاد و به اندک زمانی برآورد و اکثرش به اتمام رسید؛ چنانکه در تبریز از آن به تکلفتر عمارت نبود».
برای بازدید از مسجد استاد و شاگرد به استان آذربایجان شرقی ، شهر تبریز، تقاطع خیابانهای فردوسی و محققی (امین)، محله اردبیلی ها، پشت دبیرستان دخترانه بنت الهدی، مراجعه نمایید. توجه داشته باشید که این مسجد تنها در زمان اقامه نماز باز است. بنابراین تنها در این زمان ها میتوان از آن بازدید نمود.
این مسجد در روز 28 مرداد ماه سال 1348 با شماره ثبت 880 به فهرست میراث ملی ایران افزوده شد.