محوطه فرهنگی و تاریخی بیستون، مربوط به دوره‌های تاریخی پیش از اسلام، پس از اسلام و همچنین دوره پیشاتاریخی است که در دامنه کوه بیستون و در کنار راه باستانی کرمانشاه به همدان قرار دارد. این مجموعه، در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و همچنین سیزده اثر از آثار تاریخی آن در سال ۲۰۰۵ به عنوان میراث جهانی در یونسکو ثبت شده است. مجموعه بیستون، آثار دیدنی زیادی نظیر مجسمه هرکول، پل بیستون، کاروانسرای شاه عباسی و ... را در خود جای داده و به همین خاطر از جذابیت‌های گردشگری کرمانشاه محسوب می‌شود.
کوه بیستون، در گذشته کنار یک راه باستانی پر رفت‌وآمد قرار داشته که محل عبور کاروان‌ها و نظامیان از شهرهای بابل و بغداد به سوی کوه‌های زاگرس و اکباتان بوده است. به همین دلیل پادشاهان دوره‌های مختلف آن را مکان مناسبی برای به نمایش گذاشتن قدرت خود دانسته‌اند. دیواره بیستون، که سنگ نبشته بیستون روی آن کنده‌کاری شده، از مهم‌ترین دلایل انتخاب این محوطه برای ساخت آثار تاریخی بوده‌است. این دیواره، مرتفع‌ترین دیواره ایران و پنجمین دیواره مرتفع جهان است.
معروف ترین اثر این مجموعه، کتیبه بیستون است که به دوره هخامنشیان تعلق دارد و پیروزی داریوش اول بر گئومات مغ را شرح می‌دهد. این کتیبه، قدیمی‌ترین متن ادبیات ایران است و یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی جهان به شمار می‌رود. در نزدیکی این کتیبه، اثر پلکانی دیده می‌شود که احتمالاً حجاران برای نوشتن کتیبه از آن استفاده کرده‌اند و پس از پایان کار، آن را تراشیده‌اند تا امکان دسترسی به کتیبه و نقش‌برجسته از بین برود. کتیبه بیستون، روی سنگ‌های آهکی کنده‌کاری شده و نشانه‌هایی از لعاب قهوه‌ای‌رنگ روی آن دیده می‌شود که برای افزایش ماندگاری کتیبه روی آن را پوشانده است.
کاخ ویران و ناتمام بیستون هم روبه‌روی این کتیبه قرار دارد و که به خسرو پرویز ساسانی تعلق داشته است. این کاخ، که فقط دیوارهای دور آن ساخته شده بود، ناتمام باقی ماند و بعدها به کاروانسرا تبدیل شد. البته این کاروانسرا بعدها بر اثر زلزله تخریب و در دوره قاجار، یک روستا روی آن ساخته شد.
نقش برجسته بیستون، پیروزی داریوش بر گئومات مغ (بردیای دروغین) و اسیرکردن یاغیان را به تصویر کشیده است. در این نقش‌برجسته، اهورامزدا در بالای نه اسیر قرار دارد و حلقه قدرت را به داریوش بزرگ می‌دهد. داریوش بزرگ، پای چپش را روی سینه گئومات مغ قرار داده و دست راستش را با هدف پرستش اهورامزدا بالا برده است. یک پا و دو دست گئومات هم به نشانه التماس به طرف بالا هستند.
مجسمه هرکول، یکی دیگر از جاذبه‌های مجموعه تاریخی بیستون است و هر ساله گردشگران زیادی برای بازدید آن می‌آیند. این مجسمه متعلق به دوره سلوکیان است و زمان ساخت آن سال ۱۵۳ قبل از میلاد تخمین زده شده که مصادف با سلطنت مهرداد اول اشکانی و اواخر حکومت سلوکیان است. در آن زمان، هرکول یکی از محبوب ترین خدایان بود و پیکره‌های گلی و سنگی زیادی از او ساخته می‌شد.
آثار مربوط به دوره پیشاتاریخی در این مجموعه، شامل دو غار شکارچیان و مرخرل می‌شود که متعلق به دوران پارینه سنگی هستند. طی کاوشی که در ۱۳۲۸ انجام شد، هزاران ابزار سنگی مربوط به فرهنگ موستری و بقایای استخوان حیوانات شکار شده‌ای مثل گوزن و اسب وحشی در این غارها یافته شده که قدمتی بین چهل تا هفتاد هزار سال دارند. هر دوی این غارها جزو آثار ملی ایران و بسیار دیدنی هستند.
مجموعه بیستون کرمانشاه بسیار بزرگ است و شامل آثار تاریخی زیادی می‌شود که همه‌ی آن‌ها را نمی‌توان برشمرد، اما با توجه به شهرت کوه بیستون و نقش پررنگ آن در ادبیات ایران بازدید از آن حتماً برای هر ایرانی بسیار لذت‌بخش است و برای بازدیدکنندگان تجربه‌ای به یاد ماندنی خواهد بود.
.jpg)
