
یکی از شاهکار های هنر معماری ایران مسجد جامع ارومیه در استان آذربایجان غربی است. درباره زمان ساخت این مکان اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی آن را متعلق به زمان ساسانیان میدانند و معتقدند که در آغاز یک آتشکده بوده و بعد ها تغییر کاربری داده است. حتی روایتی وجود دارد که بیان میکند امام حسین (ع) خود در ایجاد این مسجد مشارکت داشتهاند. اما بخش هایی از مسجد در دوره های زمانی مختلف دیگر ساخته شدند. برای مثال شبستانی در مسجد که گنبد دارد، مربوط به دوره سلجوقی و شبستانی که با نام چهل ستون شناخته میشود، مربوط به دوره ایلخانی است. پس از راسته بازار سرپوشیده و قدیمی عطاران، تعدادی حجره که در سمت بیرونی شبستان چهل ستون و ورودی کوچک قرار گرفتهاند، به چشم میخورد. یک کتیبه به رنگ لاجوردی بر روی این حجره ها وجود دارد که زمان ساخت آن را اوایل دوره زندیه، سال 1184 هجری قمری بیان میکند. پس از این حجره ها، ورودی بزرگ مسجد قرار گرفته که کاشیکاری ها، گچ بری های هنرمندانه و دو سنگ مرمز که نوشته هایی آن را تزیین کرده است. پس از آن ورودی بسیار ساده شبستان گنبد دار و تزیینات ضلع جنوبی گنبدخانه انسان را به سوی خود جذب میکند. تزیینات این ضلع بسیار تماشایی است که ارتفاع آن به هفت متر و هشتاد و دو سانتی متر میرسد. عبارت «هوالحی القیوم»، آیه ۲۵۵ و بخشی از آیه ۲۵۶ سوره بقره (آیه الکرسی) در این سمت بالا، پایین و چپ قسمت دیده میشود که با خط کوفی نوشته شدهاند. در حاشیه های دیگر نیز نوشته های دیگر که آیات یک تا 12 سوره مومنون را به خط ثلث نشان میدهد وجود دارند. جایگاه پیش نماز مسجد نیز مزین به نوشته های آیه 18 سوره آل عمران به خط کوفی است. ظاهر مسجد جامع ارومیه با سایر مساجد مهم کشور متفاوت است و به صورت کوشک ساخته شده است. این ساختمان دارای یک گنبد آجری ساده است اما گلدستهای ندارد. در طول تاریخ چندین نفر مالکیت این مسجد را در دست گرفته و تغییراتی در آن ایجاد کردند. در یک دروه زمانی، طلاب جوان در حجره های آجری که در دور تا دور حیاط آن وجود دارد، مشغول تحصیل علوم دینی بودند. این بنا در طول تاریخ چندین بار مرمت و بازسازی شده است. برای مثال در سال 1250 هجری قمری نجف قلی خان بیگلربیگی افشار و در سال 1287 یوسف خان شجاع الدوله، حاکم ارومیه در آن دوره، دستور مرمت مسجد را صادر کردند. در سال های اخیر نیز سازمان میراث فرهنگی در حال احیا و مرمت بخش هایی از این مسجد تاریخی میباشد.
مسجد جامع ارومیه در روز 15 آذر ماه سال 1314 با شماره ثبت 243 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این مسجد تاریخی به استان آذربایجان غربی، شهر ارومیه، خیابان امام، مجاورت بازار ارومیه مراجعه نمایید.