آرامگاه و مسجد شیخ برخ اسود

روستای کوشه در جزیره قشم، یکی از روستا های کهن این منطقه میباشد که چندین اثر تاریخی را در خود جای داده است. آرامگاه شیخ بَرُخ اسود یا پیر تم یکی از این آثار به شمار میآید و در نزدیکی مسجدی کهن به همین نام قرار دارد. کتیبهای که در مسجد مذکور قرار گرفته بیان میکند که این آرامگاه در سال 244 هجری قمری ساخته و پس از وقوع زلزله تخریب شد. سپس در سال 737 هجری قمری یکی از شاهزادگان جزیره هرمز یا لارستان دستور به بازسازی آن داد تا بنای کنونی ساخته شود. البته بیشتر بخش های آن ساختمان به مرور زمان نابود شده و قسمت کوچکی از آن هماکنون وجود دارد. در ایجاد آرامگاه شیخ برخ اسود از سنگ لاشه، ملات (مادهای به شکل خمیر و چسباننده مصالح ساختمانی)، اندود ساروج (مادهای تشکیل شده از ترکیب شن، ماسه، آهک و سفیده تخم مرغ) و گچ استفاده شده است. درون آرامگاه میتوان تزیینات طاق نما ها را که بر بدنه ها قرار گرفتهاند و بخش بلند زیر پاکار گنبد را که به سه دوره تقسیم میشود، مشاهده نمود. (پاکار نامی است که در معماری بر روی یک قسمت از سازه، درست در مکانی بین دیوار و طاق یا گنبد میگذارند. این قسمت علاوه بر این که بالاترین بخش دیوار است، پستترین قسمت طاق یا گنبد نیز میباشد و نقطه پیوند قوسی که از آن جا آغاز میگردد به حساب میآید) شباهت بسیاری میان بخش های مذکور ساختمان و تزیینات و تاق نماسازی های ساده و کولی در بقعه بیبی مریم قشم وجود دارد. یک نماد به شکل ماه بر روی گنبد بقعه دیده میشود و اطراف آن نیز چند دریچه کوچک قرار دارد. مسجد شیخ برخ بیش از 1200 سال قدمت دارد و این بنا توسط خود شیخ زاهد بنا گردید. گویا در سال های نخستین فتوحات اعراب مسلمان، زمانی که جزایر و بنادر ایران فتح شد، عمرو بن عاص دستور ساخت این مسجد در روستای کوشه را صادر نمود. این بنا چندین بار در اثر زلزله آسیب دید و مجددا بازسازی شد. یکی از روایت ها بیان میکند پس از این که طوفانی در دریا ایجاد گردید و کشتیبانی که از آفریقا میآمد، نگران شد، برای نجات جان خود نذر نمود تا در صورت زنده ماندن، این مسجد را تعمیر کند. این فرد پس از نجات یافتن، با استفاده از چوب های دکل کشتی به بازسازی بنا پرداخت.
آرامگاه و مسجد شیخ برخ در روز 16 آذر ماه سال 1377 با شماره ثبت 2203 و مسجد برخ با شماره به فهرست آثار ملی ایران افزوده شدند.
برای بازدید از این آرامگاه و مسجد به استان هرمزگان، شهرستان قشم، روستای کوشه مراجعه نمایید. در نزدیکی این بنا، گورستان تاریخی روستای کوشه، مسجد توران شاه و مسجد جامع قشم قرار دارند که میتوان از آن نیز بازدید نمود.