برج قربان، بنایی کهن در شهر همدان است که شيخ الاسلام حسن بن عطار حافظ ابو العلا همدانی و تعدادی از امرای سلجوقی در آن به خاک سپرده شدهاند. نیای اعلاي ابوالعلاء همداني اصالت عربی داشت که سال ها پیش، به همدان مهاجرت کرده بودند و دیگر فرزندان او همه در این شهر متولد شدند. این ساختمان مربوط به سده هفتم يا هشتم هجري قمری است و به صورت ساده، بدون تزیینات خاصی ساخته شد. در جریان شورشی که در سال های پایانی فرمانروایی صفویان رخ داد، فردی به نام قربان از این برج به عنوان سنگرگاه خود استفاده نمود. بدین ترتیب او توانست شورش را دفع و از اهالی محل نگهبانی کند. از این رو نام قربان بر روی این برج و مسجد قرار گرفت. در سال 1312 اقداماتی جهت تعمیر قسمت زیرین ساختمان صورت گرفت که در حین آن، یک سرداب با تمام مزار هایی که گفته شد، یافت گردید.
ساختمان برج متشکل از يك برج 12 ضلعي آجري به همراه یک گنبد هرمي شكل میباشد که با 12 ترك آجري ایجاد شده است. هر ضلع این برج از بیرون بیش از 2 متر و از درون بیش از 1 متر طول دارد. در هر یک از اضلاع دوازده گانه بنا از بیرون، یک طاق نما قرار گرفته و عمق هر یک، 15 سانتی متر و پهنای آن ها 123 سانتی متر میباشد. هر یک از این طاق نما ها به وسیله يك گوشواره از سطح خارجي جرز هاي 12 گوشه عقب رفتهاند. در درون بنا نیز تعدادی طاق نما بر روی اضلاع دیده میشود که عمق آن ها 20 و عرض آن ها 90 سانتی متر میباشد. هیچ کتیبه و تزیینات خاصی در درون بنا وجود ندارد سنگ مزار موجود بر روی طاق سردابه که در میانه برج قربان قرار گرفته، نیز بسیار ساده و بدون تزیین است. این مزار متعلق به دوره صفویه میباشد و نوشته هایی به صورت برجسته در 6 خط بر روی این سنگ حجاری شده است. نوشته های مذکور بدین شرح میباشد: «يا غفارالذنوب هذا قبرالمرحوم المغفور الوصل رحمه الله تعال محمد، في شهر ذيحجه الحرام سنه 1090». سال ها پیش قسمت هایی از برج فرو ریخت که در نهایت مرحوم محمد تقي مستوفي، رئيس سازمان باستان شناسي در سال 1330 اقدام به بازسازی آن نمود. بعد از آن نیز، با اعمال تعمیراتی بر آن، نمای ساختمان کمی دچار تغییر شد. در سال های قبل اطراف این بنا خانه هایی مسکونی وجود داشت که سازمان ميراث فرهنگي با خریداری آن ها توانست اطراف برج را حصاركشي کند تا دسترسی گردشگران به آن آسانتر گردد.
برج قربان در روز 28 خرداد سال 1354 با شماره ثبت 3/1078 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این اثر تاریخی به استان همدان، شهر همدان، محل زند ها، بین چهارباغ شهید مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان اندیشه مراجعه کنید.