
آرامگاه استر و مردخای یکی از مکان های تاریخی شهر همدان میباشد که بنای کنونی آن از دوره ایلخانان باقی مانده است. البته بسیاری اعتقاد دارند که بخش های پایینی بنا 2500 سال قدمت دارند. منطقهای که آرامگاه در آن قرار گرفته، در گذشته یکی از محله های یهودی نشین همدان به شمار میرفت و در اطراف این آرامگاه نیز آرامستان یهودیان قرار داشت. در دوره فرمانروایی ناصرالدین شاه قاجار، یکی از ملاکان بزرگ بخش هایی از این آرامستان را تصرف نمود و ناصرالدین شاه نیز دستور داد تا این آرامستان به جایی دیگر منتقل شود. در طی تعریض جاده در دوره پهلوی نخست، بخش هایی از این قبرستان نابود شد. در قسمت ورودی آرامگاه، یک در فلزی قرار دارد و با عبور از آن و چند پله دیگر، حیاط بزرگ مقبره نمایان میشود. ساختمان آرامگاه پلانی به شکل مربع دارد که از آجر ساخته شده است. بر روی این پلان، گنبد و در مقابل آن یک در سنگی سنگین دیده میشود که در گذشته یک قفل داخلی بر روی آن تعبیه شده بود. این در تنها با ورود کلید به قفل گشوده میشد ولی در خارج چیزی از قفل وجود نداشت. در سال 1980 میلادی که عملیات مرمت و بازسازی این آرامگاه آغاز گردید، برخی از قسمت های بنا دچار تغییر شد که جایگزین شدن این قفل با یک قفل فلزی یکی از آن ها بود. سبک معماری این بنا، سبک ایرانی – اسلامی است و همچون برخی دیگر از آرامگاه ها، برای ورود به داخل آن باید سر خم کرد و از دری کم ارتفاع گذر نمود. سپس تالار بقعه دیده میشود که به یک اتاق تو در تو پیوند میخورد. در این اتاق، دو مزار دیده میشود که قبر جنوبی متعلق به استر است. استر ملکه خشایارشاه بود که صندوق قبر او از دیگری کهن تر و دارای تزیینات منبتکاری بیشتری میباشد. مزار دیگر آرامگاه عموی استر، مُردخای است و صندوق آن حدود 1300 سال قدمت دارد. صندوق مذکور از چوب آبنوس ساخته شده و دارای بخش های تزیین شده با منبت کاری میباشد. این منبت کاری ها هنر دست عنایت الله ابن حضرت قلی تویسرکانی است که در دوره خود بسیار معروف بود. بر روی صندوق ها و دیوار های نزدیک این قبر ها میتوان جملات عبری بسیاری دید. ترجمه جملهای که بر روی صندوق وجود دارد بدین شرح است: «امر کرد به ساختن این صندوق، بانوی عفیفه صادقه، جمال الدوله یوحرقیا و جمال الدوله یشوعا و یشعل، که هر سه نفر برادر خانم جمال ستام هستند».
آرامگاه استر و مردخای در روز 19 آذر ماه سال 1316 با شماره ثبت 291 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این بقعه به استان همدان، شهر همدان، خیابان شریعتی، کوچه استر، روبروی حوزه علمیه زنگنه مراجعه کنید.