
هگمتانه شهری باستانی با بیش از 3500 هزار سال قدمت است که در همدان قرار دارد. این شهر در زبان فارسی باستان با نام هَمگمَتانَ (در سنگ نوشته بر جای مانده از بیستون متعلق به داریوش یکم – برگرفته از واژه هَنگمَتَ به معنی محل گرد هم آمدن) و در زبان فارسی میانه هَمَدان نامیده میشود. از جمله نام های دیگر این مکان در زبان ایلامی آک-مَ-دَ-نَ، در زبان اکدی آ-گَ-مَ-تَ-نُ، در زبان یونانی اِکباتانا، اِگباتانا، اکباتانا، در زبان لاتین اکباتانیس پارتیوروم، در زبان آرامی آحمِتَ، در زبان ارمنی آحمَتَن، هَمَتَن، اِکبَتَن میباشد. از آن جایی که این شهر در دل یک تپه است آن را تپه هگمتانه نیز مینامند. تپه مذکور با مساحت حدود 30 هکتار، پهناور ترین تپه باستانی در ایران شناخته میشود. البته برخی از قسمت های این تپه نیز جزو مناطق باستانی بودند که متاسفانه بر روی آن ها ساخت و ساز انجام شد. این قسمت ها بیش از 10 هکتار محاسبه شده بودند و خانه های مسکونی بر روی آن ها قرار داشتند. در سالهای 1347 و 1348 این بخش ها خریداری شده و به محدوده باستانی هگمتانه افزوده گردید. شهر هگمتانه حدود 17 سده پیش از میلاد حضرت مسیح توسط قوم ماد و به عنوان پایتخت نخستین امپراطوری ایرانی انتخاب شد. البته پیش از این جریانات، مردمانی در شهر هگمتانه زندگی میکردند. طبق نظر هردوت، نخستین تاریخ نویس یونان و پدر علم تاریخ، هم ماد ها تقریبا هشتصد سال پیش از میلاد حضرت مسیح (ع) هگمتانه را پایتخت خود قرار دادند. در توصیفات هرودوت بیان شده که قصر، خزانهداری و اقامتگاه نظامی با قرار گرفتن بر روی تپهای بلند، مجموعه شاهانه را تشکیل میدادند. این شهر دارای هفت قلعه تو در تو است که به یکدیگر پیوند میخورند و هر یک دارای کاربری خاصی بودند. گویا آخرین یا هفتمین قلعه، کاخ پادشاهی به حساب میآمد. در کنار قلعه ها، خانه های مسکونی مردم قرار داشت که به عقدیه برخی مورخان، دلیل قرار گرفتن آن ها در نزدیکی آخرین قلعه، ساکن نمودن ماد ها در نزدیکی کاخ شاهی توسط دیاکو بوده است. به عقیده برخی باستان شناسان، شهر هگمتانه حدود هزار سال پیش از میلاد مسیح اشغال شد. با اینکه مدرکی در خصوص قطعیت این نظریه وجود ندارد، اما موقعیت مکانی و استراتژیک این شهر بر احتمال صحت آن میافزاید. از سال 1362 کاوش در شهر کهن هگمتانه آغاز گردید و این پژوهش تا کنون ادامه دارد. یکی از آثاری که به تعداد بسیاری در ایران کشف شده سکه ها هستند که در تعدادی از سکه های مربوط به دوره فرمانروایی ساسانی، از شهر اهمتان به عنوان محل ضرب سکه یاد شده است.
تپه باستانی هگمتانه در روز 24 شهریور ماه سال 1310 با شماره ثبت 28 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این مکان به استان همدان، شهر همدان، خیابان اکباتان مراجعه نمایید.