
مسجد جامع همدان از مراکز مذهبی، گردشگری و از قديمي ترين و معتبرترين مساجد همدان است که در دوره قاجار بنا گردید. از عبارت های دیگری که برای نامیدن این مکان مورد استفاده قرار میگیرد میتوان به مسجد عتیق و مسجد اعظم اشاره نمود. درباره بانی ساخت این مکان اطلاعاتی وجود ندارد و در کتیبه های موجود نیز اشارهای به این موضوع نشده است. تنها براساس یک دست نوشته موجود در مسجد میتوان اثبات نمود که یکی از شبستان ها توسط آخوند ملاحسین اردستانی بنا گردید. در کتابی به نام هگمتانه از این مسجد یاد شده و آن را جزو مساجدی به سبک دوره فرمانروایی فتحعلی شاه قاجار دانسته است که در شهر هایی دیگر همچون تهران، قزوین و... نیز بنا شده بود. براساس این منبع زمان آغاز ساخت مسجد جامع همدان احتمالا اوایل سلطنت محمد شاه قاجار یا دوره فتحعلی شاه است. فردی به نام حسین بن محمد تقی که به عندلیب مشهور بود بیان نموده که در گذشته ساختمانی کهنتر به جای مسجد کنونی وجود داشته که در دوره قاجار تعدادی از شبستان های آن بازسازی گردید و بخش های جدید بر بنیان های آن قرار گرفتند. احتمال میرود بنای پیشین مسجد مربوط به سده های نخستین اسلامی بوده باشد. مسجد کنونی طرح و صحنی مستطیل شکل دارد که به صورت چهار ایوانیِ ناقص ساخته شده است. در این بنا شکل های نامنظم هندسي، چندين شبستان، 3 ايوان در جهات جنوبي، شرقي و شمالي، گنبد و گنبدخانه، 6 مناره و چند حجره دیده میشود. بر روی چندین کتیبه موجود در مسجد جامع همدان تاریخ های ساخت برخی از بخش ها نوشته شده است. یکی از این کتیبه ها در ایوان جنوبی قرار گرفته و تاریخ ذکر شده در آن سال 1253 هجری قمری میباشد. در سنگابِ دهلیز غربی نیز از نوع کتیبه ها دیده میشود که بر روی آن تاریخ 1251 هجری قمری حک شده است. تاریخ 1253 هجری قمری نیز بر روی کتیبهای دیگر در ایوان جنوبی مسجد به چشم میخورد. در دوره معاصر بخش هایی از جمله شبستان شمالی، مناره های ایوان شمالی، سَردر و مناره های ورودی شمال شرقی به این بنا افزوده شدند. متاسفانه در سال های اخیر با انجام اقداماتی جهت مرمت مسجد، تزیینات گچبری ایوان جنوبی آن از بین رفت. همچنین ازاره های سنگی، سیمانی و کاشی جدید که در قسمت های مختلفی از صحن و شبستان به کار رفته، نسبت به دیگر بخش ها متفاوت و ناهماهنگ میباشد.
مسجد جامع همدان با شماره ثبت 1733 در فهرست میراث ملی ایران قرار دارد.
برای بازدید از این مکان به استان همدان، شهر همدان، خیابان اکباتان، بالاتر از میدان امام خمینی، محدوده بازار مراجعه نمایید. گردشگران میتوانند به دیدن دیگر جاذبه های گردشگری نزدیک این مسجد همچون آرامگاه استر و مردخای و بازار همدان نیز بروند.