
یکی از جاذبه های تاریخی و گردشگری در شهر همدان، کلیسای استفان گریگوری است که با نام کلیسای گریگوری استپان نیز شناخته میشود. این کلیسا در شرق تپه باستانی هگمتانه قرار گرفته و از آثار بر جای مانده از سال ۱۶۷۶ میلادی و دوره پادشاهی سلیمان صفوی است. سازنده این بنا جمعی از ارامنه اصفهان، تعدادی از مهاجران ساکن در این شهر و برخی بازرگانان ارمنی روسی بودند. مهاجران ارمنی شهر همدان هزاران نفری بودند که به دلیل آغاز جنگ جهانی اول، از مناطق ارمنستان غربی به شهر های غربی ایران مانند کرمانشاه و همدان آمدند. این بنا به مذهب ارتدکس تعلق دارد و دارای قدمتی بیشتر از دیگر کلیسای این محل (کلیسای حضرت مریم متعلق به مذهب پروتستان) میباشد. برای داخل شدن به کلیسا استفان گریگوری سه درب ورودی تعبیه شده است كه در اضلاع غربی، شمالی و جنوبی بنا قرار گرفتهاند. در ضلع غربی و زیر برج ناقوس خانه درب ورودی اصلی، در وسط ضلع شمالی درب فرعی و در بخش جنوبی درب فرعی دیگر قرار دارند. با گذر از درِ جنوبی، حیاط خلوت و پس از درِ شمالی صحن حیاط اصلی كلیسا نمایان میشوند. پلان این کلیسا به شکل مستطیل است که در آن یک سالن اصلی و کتابخانه وجود دارد. این بنا دارای چهار ستون مدور میباشد که قوس های جناغی آن ها را به یکدیگر پیوند دادهاند. کلیسا دارای یک محراب پوشیده شده از گچ است که در سال های اخیر آن را لایه برداری کردهاند. داخل کلیسا نمایی آجری و در بیرون آن نمایی خشتی به چشم میخورد. وجود تعدادی طاق نما با قوس هلالی شکل نیز بر زیبایی و گیرایی ظاهر ساختمان افزوده است. از دیگر تزییناتی که در داخل ساختمان دیده میشود تابلو های تمثال حضرت مسیح (ع)، مریم مقدس و یکی از سرداران بزرگ لشکر ارمنستان به نام وارطان مامیكونیان بر روی سطوح بدنه بنا میباشد. دور تا دور کلیسا را پنجره های باریک و متعدد احاطه نمودهاند که میتوانند روشنایی مورد نیاز فضای داخلی را تامین نمایند. بر فراز ساختمان کلیسا ناقوسی دیده میشود که برج آن به صورت مدور و با الهام گرفتن از نوع معماری گنبد های رک ساخته شده است. در سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی که مصادف است با سال ۱۹۳۲ میلادی، اقداماتی جهت مرمت کلیسای استفان گریگوری صورت گرفت.
کلیسای استفان گریگوری در روز ۳ اسفند ماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۳۷ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این اثر تاریخی به استان همدان، شهر همدان، قسمت شرقی تپه هگمتانه، محله قدیم ارامنه مراجعه نمایید. در نزدیکی این کلیسا تعدادی جاذبه گردشگری دیگر همچون گنبد علویان، آرامگاه بوعلی سینا، آرامگاه بابا طاهر، میدان امام خمینی و برج قربان نیز قرار دارند که میتوان از آن ها نیز بازدید نمود.