
مسجد جامع بروجرد یکی از بنا های بسیار کهن در این شهر میباشد که برخی بیان کردهاند پیش از سده های دوم و سوم هجری قمری، این ساختمان یک آتشکده بزرگ باقی مانده از دوره ساسانیان بوده است. گویا در آن سال ها آتشکده کمی دستکاری شد و از آن پس به عنوان مسجد کاربرد داشت. البته این موضوع ممکن است صحت داشته باشد؛ زیرا در آن دوره این اتفاق برای بسیاری از مکان های مذهبی زرتشتی رخ داد که بنای اولیه مسجد جامع بروجرد نیز میتوانست در میان آن مکان ها قرار داشته باشد. بنابراین به طور دقیق نمیتوان گفت که این بنا در چه سالی بنا گردید. اما از عناصری که در معماری مسجد مشاهده شده است و مطالعاتی که روی آن صورت گرفته، میتوان دریافت که قدمت این ساختمان به دوره آل بویه باز میگردد. مسجد جامع بروجرد چندین قسمت دارد که از جمله آن ها فضای اصلی مسجد، آبانبار، ساختمان غریب خانه، یک حیاط مرکزی، ایوان، فضای گنبد خانه و شبستان هایی که اطراف آن را فرا گرفتهاند، یک شبستان پهناور زمستانی در قسمت شمالی حیاط مرکزی و میدان میباشد. در گذشته چند بخش دیگر نیز در آن وجود داشته که امروزه اثری از آن ها دیده نمیشود. اسنادی که باقی ماندهاند بیان میکنند برخی از قسمت های بنا در زمان فرمانروایی صفویان، زندیان و قاجاریان، در طی انجام عملیات مرمت ساختمان، به آن افزوده گردید. این مسجد جزو مساجد تک ایوانی میباشد که دو درب ورودی آن در بخش های شرقی و غربی بنا تعبیه شده است. با گذر از هر دو درب، صحن اصلی دیده میشود که در قسمت جنوبی آن گنبد و ایوان اصلی مسجد که نسبت به دیگر بخش های آن، قدیمیترین است قرار گرفتهاند. شاخصه های معماری که در مسجد جامع بروجرد دیده میشود تلفیقی از معماری سنتی - اسلامی و معماری باستانی ایران است. به همین خاطر این بنا به عنوان یکی از شاهکار های تاریخی معماری کشور به حساب میآید. بخش گنبد خانه مسجد در ضلع جنوبی آن واقع شده و با شبیه بودن به چهار طاق های دوره ساسانی، جزو قسمت های کهن آن به شمار میآید. در ایوان جنوبی مسجد دو گلدسته به چشم میخورد که از بنا های اضافه شده به آن میباشد. در ایوان میانی این مکان یک منبر چوبی قرار گرفته که دارای نه عدد پله است. در بنا چند کتیبه وجود دارد که هر یک به شرح تعمیرات مسجد پرداختهاند. یکی از این کتیبه ها آجری و مربوط به دوره سلجوقیان است که نوشته های آن به خط کوفی این جملات را نمایش میدهد: «بسم الله اللهم اغفر امر هذه القبه الصدر لا جل مجدالدین جمال الاسلام عزالملک ابوالعز محمد بن طاهر بن سعید اطا اله بقائه».
مسجد جامع بروجرد در روز ۱۵ آذر ماه سال ۱۳۱۴ با شماره ثبت ۲۲۸ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این مسجد تاریخی به استان لرستان، شهرستان بروجرد، خیابان جعفری مراجعه نمایید.