قلعه فلک الافلاک یکی از معروفترین آثار تاریخی در ایران است که در استان لرستان قرار دارد. نام این مکان در فارسی به معنای سپهر سپهران است و بسیاری از منابع کهن آن را دژ شاپور خواست نامیدهاند. این نام تا سده هفتم هجری قمری رایج بود و همگان این بنا را با همین نام میشناختند. سپس با حمله ارتش مغول و نابود شدن شهر باستانی شاپور خواست، شهر جدید خرم آباد ایجاد گردید. بعد از آن نام های دیگری همچون دژ سیاه، کاخ اتابکان، قلعه بالا، قلعه سفید و قلعه خرم آباد به این بنا نسبت داده شدند که در دیگر منابع باقی مانده به آن ها اشاره شده است.
قسمت های اصلی این بنا در دوره فرمانروایی ساسانیان بنا گردید و در دوره های بعد بخش های دیگری در آن ایجاد شد. بخش های اضافه شده بیشتر مربوط به دوره قاجار و صفویه هستند و در طول تاریخ کاربرد های مختلفی داشتند. در زمان های گذشته، منطقهای که قلعه فلک الافلاک در آن قرار دارد، به عنوان یک گذرگاه میان کوه های زاگرس شناخته میشد و پیونددهنده فلات مرکزی ایران با نواحی جنوبی و غربی کشور بود. در طول تاریخ، زیبایی، سرسبزی و وجود منابع آبی در استان لرستان نظر بسیاری از فرمانروایان را به سوی خود جلب نموده و سبب استقرار برخی پادشاهان و ایجاد چندین آثار ارزشمند در آن شده است. از جمله شگفتی های این قلعه باستانی که مورد توجه بسیاری از باستان شناسان و معماران قرار گرفته، ساختن آن بر روی صخره های کوهپایهای، قرار گرفتن راه فرار اضطراری در حیاط دوم قلعه، وجود یک چاه ژرف در آن و چگونگی حفر آن است که بعد از گذشت سده ها، هنوز آب دارد. در اطراف تپهای که این بر روی آن واقع شده حصاری طبیعی برای مراقبت از آن قرار دارد که دو رشته کوه از شمال به غرب و جنوب به شرق میباشند. مصالحی که در ساخت این ساختمان مورد استفاده قرار گرفته، آجر، خشت، سنگ و ملات هستند. قلعه فلک الافلاک به شکل یک پنج ضلعی منتظم بنا گردیده و در اطراف آن یک حصار به همراه ۱۲ برج با ابعاد مختلف قرار دارد.
از جمله کاربری هایی که قلعه فلک الافلاک در طول تاریخ داشته است مقر حکومت، پادگان نظامی، زندان، خزانه سلطنتی و... میباشد. با تغییر دادن کاربرد این بنای ارزشمند به یک جاذبه گردشگری، در دهه های اخیر دو موزه باستان شناسی و مردم شناسی در قلعه فلک الافلاک احداث گردید. همچنین در قسمتی از آن یک آزمایشگاه مرمت آثار تاریخی وجود دارد.
قلعه فلک الافلاک در روز ۱۰ مهر ماه سال ۱۳۴۸ با شماره ثبت ۸۸۳ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این قلعه تاریخی به استان لرستان، شهرستان خرم آباد، خیابان دوازده برجی (خیابان امام) مراجعه نمایید.