کهنه قالا یا قلعه کهنه یکی از قلعه های دیدنی و تاریخی در استان اردبیل میباشد که در نزدیکی شهر مشگین شهر، در ارتفاعات شرقی رودخانه باغ نوروز واقع شده است. مساحت این قلعه به حدود ۱۵ هزار متر مربع و ارتفاع آن به ۵ متر میرسد که روی تپهای با ۵۰ متر ارتفاع قرار دارد.
برخی معتقدند که کهنه قالا یا قلعه کهنه مشکین جزو شگفتی های معماری تاریخ محسوب میشود. با توجه به سفالینه ها و مفرغ هایی که از قلعه بدست آمده است، میتوان زمان ساخت این بنا را به دوره ساسانیان نسبت داد. همچنین بر اساس تحقیق و پژوهش های باستان شناسی در کهنه قالا مشگین شهر، نشانه هایی از دولت ماد ها و حتی دوران قبل از آن ها نیز به دست آمده است. مدل قلعه مذکور به شکل ذوزنقه نامنظم بوده که آن را در امتداد شمال غرب و جنوب غرب بنا نمودهاند. طول ضلع شمالی این بنا ۹۰ متر، ضلع جنوبی آن ۲۲۷ متر، عرض قلعه در سمت غرب ۱۱۵ متر و عرض دیگر در شرق ۹۱ متر محاسبه شده است. باید اشاره کرد که در ساخت دیوار های این بنای زیبا و مستحکم، از سنگ، گچ و آهک استفاده گردیده و بقیه قسمت های قلعه از خشت و کنگره های آن با استفاده از گل ساخته شدهاند. شش برجک با دیوار محکم خشتی و نیز حجره های کوچک آخور شکل از دیگر قسمت های قلعه کهنه هستند. از این مکان در مواقع ضروری مانند زمان وقوع جنگ ها و حمله دشمن به منزله پناهگاهی امن استفاده میشد. در فاصله ۱۵۰ متری از قلعه کهنه مشکین در آبراهه خیاو، یک سنگ نوشته وجود دارد که اولین سنگ نوشته کشف شده از دوره ساسانی در آذربایجان به حساب میآید. در این کتیبه به خط پهلوی ساسانی، از فردی به نام نرسه هرمزد نام برده شده که شش سال برای ساخت قلعه تلاش کرده بود. شایان ذکر است که نرسه هرمزد در خطوط ۹ تا ۲۱ این کتیبه با افتخار بسیار از شاهکارش تعریف کرده است. او بیان نموده که بزرگان این اندرز را بخوانند و نظر خود را بگویند و اگر قلعه مورد پسند آن ها است، آفرین بگویند. ولی اگر اینطور نبود، قلعه بهتری را بسازند. متاسفانه متن کتیبه از بین رفته و امروزه قابل خوانش نیست. ولی خوشبختانه در دهه ۴۰ هجری خورشیدی، ترجمهای از آن انجام شده بود.
قلعه کهنه در روز ۲۵ اسفند ماه سال ۱۳۴۵ با شماره ۶۱۸ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از این بنای باستانی میتوانید به اردبیل، نزدیک مشکین شهر، ارتفاعات شرقی رودخانه باغ نوروز، قسمت چپ رودخانه خیاوچای، سمت راست ورودی شهر از سمت جاده اردبیل و قسمت شمالی آن مراجعه کنید. بهتر است فصل بهار برای سفر به این منطقه انتخاب شود.