در شهر سجاس که در استان زنجان قرار دارد، مسجدی با همین نام واقع شده که قدمت آن را حدود هزار سال محاسبه کرده‌اند. مسجد سجاس در دوره فرمانروایی سلجوقیان که همزمان با سال های پایانی سده پنجم هجری قمری بود، بنا گردید. این مکان جزو معدود بنا هایی در شهر است که توانست در زمان حمله مغول ها به ایران، سالم بماند.
مسجد مذکور دارای سبک مساجد شبستانی است که یک خانه مربعی شکل با ابعاد حدود 5.9 در 5.9 متر دارد و یک گنبد بلند بر روی آن قرار گرفته است. ابعاد قسمت مربعی شکل 11 متر می باشد و دیوار های آن ضخامتی حدود 1.5 متر دارند. برای ورود به این مکان 4 درب تعبیه شده که دو مورد آن، در قسمت غربی مسجد با فاصله 5 متر قرار دارند. احتمال می رود با باز کردن این در ها، حیاط و فضای بیرون نمایان می شد. دو در دیگر که قرینه درب های مذکور هستند، در قسمت شرقی مسجد قرار دارند.
مصالح مورد استفاده در ایجاد این بنا شامل آجر، خشت، خاک و ملات گچ است. آجر ها در قسمت خارجی مسجد استفاده شده‌اند که ابعاد هر یک برابر با ۲۰ در ۱۰ سانتی متر می باشد.
در این مکان می توان کتیبه هایی را که مشاهده نمود که حاوی آیاتی از سوره ملک به خط کوفی، نسخ و ثلث هستند. همچنین بر روی این کتیبه ها، گچ بری های زیبا و طرح اسلیمی که در دوره سلجوقی و ایلخانی بودند دیده می شود.
در نمای بنا می توان تزییناتی که با آجر ها ایجاد شده و ملات و ساروج آن ها را کنار یکدیگر نگاه داشته‌اند، مشاهده نمود. ارتفاع مسجد از کف زمین تا شروع گوشواره ها در چهار گوشه، حدود ۷ متر محاسبه شده و اگر بلندی کناره گوشواره ها تا پای گنبد را اندازه گیری کنیم، عدد ۲ متر به دست می آید. گنبد مسجد سجاس حدود ۴ متر است و با اضافه کردن ارتفاع قسمت پایینی گنبد، ارتفاع کلی آن از سطح زمین، حدود ۱۴ متر می شود.
به نظر می رسد در گذشته، ساختمانی در این مکان وجود داشته که بنای اصلی به حساب می آمده و در دوره ساسانیان ایجاد شده بود. احتمالا این بنا آتشکده بوده و در دوره فرمانروایی سلجوقیان به مسجد تغییر کاربری داده است.
این بنای قدیمی در روز 12 بهمن ماه سال 1353 با شماره ثبت 1019 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
برای بازدید از مسجد تاریخی سجاس به استان زنجان، شهر سجاس، 12 کیلومتری شمال غربی شهرستان خدابنده (قیدار)، بخش سجاج رود مراجعه نمایید. گردشگران برای رسیدن به این مکان باید وارد اتوبان تهران به زنجان شوند و در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر زنجان، مسیر خود را به سمت سلطانیه ادامه دهند. سپس باید ۵۰ کیلومتر به سمت جنوب شهر سلطانی پیش رفت و بعد وارد یک جاده فرعی در سمت راست شد. پیمودن 6 کیلومتر مسیر در این جاده، گردشگران را به شهر سجاس می رساند.
.jpg)
_01.jpeg)